🖊 فرشید خضری
✔️ در سال‌های گذشته به‌ویژه با شیوع ویروس کرونا و مجازی‌شدن امر آموزش، دسترسی کودکان و نوجوانان به فضای مجازی رشد قابل توجه‌ای داشته است. برخی از شواهد حاکی از این موضوع است که میانگین استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی در میان کودکان و نوجوانان بیش از میانگین جامعه است. می‌توان ادعا کرد حداقل در یک دهه گذشته چیزی که بیش از همه زیست کودکان را تحت‌تأثیر قرار داده است، فناوری‌های مبتنی بر اطلاعات و ارتباطات است.
✔️ استفاده از فناوری‌های مبتنی بر اطلاعات و ارتباطات فرصت‌های بی‌سابقه‌ای را برای کودکان در حوزه‌های مختلف گشوده‌است. برای مثال آنان بهتر می‌توانند با همسالانشان ارتباط برقرار کنند، دیدگاه‌ها و نظرات خود را راجع به سیاست‌ها و مسائلی که بر زندگی آنها تأثیرگذار است به اشتراک بگذارند، به محتوی‌های آموزشی و سایر برنامه‌ها دسترسی داشته‌باشند و الی‌آخر.
✔️ در کنار این فرصت‌ها، زیست دیجیتالی می‌تواند آسیب‌های را نیز به‌همراه داشته است. یکی از این آسیب‌ها فرصت‌های نابرابر دسترسی به این فناوری‌های و تقسیم‌بندی‌های اجتماعی ناشی از آن در حال و آینده است. دسترسی به این فناوری‌ها فرصت‌های بی‌شماری را برای انسان‌های گشوده‌است و کسانی که به آنها دسترسی نداشته‌باشند از این فرصت‌ها محروم می‌شوند و می‌توانند اقشار به حاشیه‌رانده آینده را تشکیل دهند. برای مثال در اقتصاد دیجیتالی دنیایی جدید، کسانی که از فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی محروم هستند قاعدتاً قادر به مشارکت در این بخش نخواهند بود. از این رو سیاست‌گذاری به‌منظور دسترسی همه اقشار جامعه به‌ویژه کودکان و نوجوانان محروم به فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی لازم است در دستور کار قرار گیرد.
✔️ از سوی دیگر دسترسی به فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات آسیب‌های نظیر بهره‌کشی و سوء استفاده جنسی از کودکان را تسریع کرده است. امروزه بسیاری از مجرمان و حتی افراد معمولی از جمله آشنایان با استفاده از فرصت‌های دیجیتالی و قایم‌شدن در پس آنها می‌توانند از کودکان بهره‌کشی و سوء استفاده‌کنند. یافته‌های مطالعات این حوزه نیز نشان‌می‌دهد در کشورها ۱ الی ۲۰ درصد از کودکان تجربه بهره‌کشی یا سوء استفاده در فضای دیجیتالی را داشته‌اند. در این میان از هر سه کودک یک نفر درباره آن با کسی صحبت نکرده‌است. متأسفانه یافته‌ای همین مطالعات نشان می‌دهند کودکان و نوجوانانی که در سایر زمینه‌های آسیب‌پذیر هستند در فضای دیجیتالی هم بیشتر آسیب هستند، متأسفانه از این جهت که فرصت‌ها و شبکه‌های حمایتی آنها برای حمایت و درمان در برابر این آسیب‌ها محدود است.
✔️همچنین لازم به ذکر است که دوگانه فضای دیجیتالی و واقعی و تفکیک آسیب‌های این دو فضا نیز چندان صحیح نیست چرا که ارتباط متقابلی با هم دارند. برای مثال سوء استفاده جنسی از کودکان می‌تواند از طریق فضای دیجیتال شروع شود و به دنیایی واقعی ختم شود یا ترکیبی از هر دو باشد.
✔️ در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان (۱۳۹۹) و آیین‌نامه اجرایی ماده (۶) آن سیاست‌گذاری مناسبی در حوزه زیست دیجیتالی کودکان انجام نشده است. همچنین سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی (۱۴۰۰) گرچه یک سند سیاست‌گذاری در این حوزه است اما بر این سند نقدهای وارد است که در این مطلب امکان پرداختن به آن نیست و مهمتر این سند، جنبه قانونی و لذا ضمانت اجرایی ندارد.
✔️ با توجه به آنچه که گفته شده ضروری است با اصلاح قوانین موجود یا تدوین قوانین جدید سیاست‌گذاری در در حوزه زیست دیجیتالی کودکان در دستور کار قرار گیرد. در معنای عام‌تر در هرگونه سیاست‌گذاری در فضای دیجیتال (مجازی) لازم است حقوق کودکان و مراقبت از آنها در مرکز توجه قرار گیرد.
