? پدیده پرمناقشه مهاجرت، تاکنون مرکز توجه مطالعات بسیاری قرار گرفته است. کتاب «سیب‌های کابل شیرین است» به گونه‌ای متفاوت و به شیوه مردم‌شناسی شناختی به مصائب نسل جدید مهاجران متولد شده از والدین افغانستانی در ایران می‌پردازد. در این روش نسبتا نوظهور، معناهای ذهنی انسان و شناخت او از جهان اطراف در قالب‌های فرهنگی چون زبان و مفاهیم تحلیل می‌شود.
?این کتاب در بخش اول، ادبیات (متن و شعر) کودکان را روایت می‌کند. کودکانی که خانواده‌شان به واسطه جنگ از دهه‌های قبل به ایران مهاجرت کرده‌اند و حال در مناطق جنوبی تهران کار می‌کنند و با مسائلی نظیر دسترسی ناعادلانه به بهداشت و آموزش مواجه‌اند. گو اینکه هیچکدام از کودکان در پایه آموزشی منطبق با سن خود تحصیل نمی‌کنند و بیشتر از پایه دوم درس نخوانده‌اند. اما در وجه اساسی‌تر، سؤال آن‌ها در این نوشته‌ها بر احساس تعلق دوگانه به خاک متمرکز است. سؤالاتی از جنس «وطن کجاست؟» و «ما به کجا خواهیم رفت؟». پروین پانزده ساله نوشته بود:
“وطنم را دوست دارم و دلم نمی‌آید از هر یک جدا باشم. کاش می‌شد هر دو را داشته باشم، آخر هر دو را دوست دارم”.
مصاحبه با کودکان افغانستانی زلزله‌زده بم، بخش دوم کتاب را به خود اختصاص می‌دهد و طبیعت زیبای افغانستان، جنگ و احساس طردشدگی، موضوعات اصلی برآمده از گفتمان آنان است.
?تحلیل نویسندگان از دو بخش نشان می‌دهد، کودکان در گزاره‌های خود بیش از هر چیز بر نشانه‌هایی چون خانه، وطن، دین، دوستی و صلح توجه نشان داده‌اند. احساس عدم اطمینان از وجود خانه در ذهنیت کودکان دو معنا دارد: خانه به معنای سرپناه که به موجب فقر و زلزله یا ساخته نشده یا ویران شده است و خانه به معنای وطن که به گونه‌ای تناقض‌آمیز بین هویت گذشته و حال در گردش است و نوعی عدم تعین را تداعی می‌کند. تنش در دیدگاه کودکان هم به جنگ بین کشورها و گریز از وطن اطلاق می‌شود و هم مبتنی بر اشکال خشونت‌های کلامی و غیرکلامی در زادگاه و وطن دوم است که «شهروند درجه دوم» و «دیگری» بودن را می‌توان محصول آن دانست. از این‌رو، خواننده درمی‌یابد که کودکان کار و مهاجر عمیقا خواستار صلح، نفی تبعیض فرهنگی و طبقاتی و برقراری ارزش‌های معنوی و اخلاقی‌اند.
?مخاطبین اصلی کتاب از یک سو کودکان رنج‌دیده افغانستان به پاس قرن‌ها تاریخ، مذهب و فرهنگ مشترک‌اند. در پی همین درهم‌تنیدگی و بررسی فرآیند انسجام اجتماعی نسل مهاجرین متولدشده در ایران، ایده محوری وطن به مثابه تاریخ مطرح می‌شود. بدین معنا که لازم است مفهوم وطن و هویت اجتماعی برای کودکانی که هرگز میهن پدری خویش را ندیده‌اند، ارتباط انتزاعی با آن دارند و حال در زادگاه خویش برای زدودن فقر کار می‌کنند، فراتر از مرزها بازتعریف شود. این بازتعریف از سوی دیگر، نویسندگان را بر آن داشته است تا سیاستگذاران مهاجرت را مخاطب بعدی قرار دهند. به رسمیت شناختن مهاجرین و اتخاذ تدابیر لازم در این زمینه موجب می‌گردد تا کودکان، خود را همزادانی غریب و محروم از حقوق اولیه در زادگاه خویش تصور نکنند.
? معرفی کتاب «سیب‌های کابل شیرین است»
?نویسندگان: بهرام رحیمی و سمیه کریمی
?برگردان: احمدشاه احمدزی، سودابه اشرفی و مهرداد وحدتی
?ناشر: افکار
✍ زهرا اکبری، عضو انجمن دوستداران کودک پویش
